Znaczenie warunków mikroklimatycznych w środowisku pracy jest często niedoceniane, a w rzeczywistości mają one bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie człowieka. Organizm ludzki funkcjonuje prawidłowo tylko w wąskim zakresie temperatury wewnętrznej – optymalnie 36–37°C. Każde istotne odchylenie od tego poziomu, spowodowane zewnętrznymi lub wewnętrznymi czynnikami, może prowadzić do poważnych zaburzeń fizjologicznych, a nawet stanów zagrożenia życia.

Podczas pracy fizycznej, organizm produkuje ciepło wprost proporcjonalnie do intensywności wysiłku. W sprzyjających warunkach termoregulacja pozwala utrzymać stabilną temperaturę wewnętrzną. Problem pojawia się w sytuacjach, w których dochodzi do zaburzenia równowagi między produkcją a utratą ciepła – na przykład w gorącym mikroklimacie, przy dużej wilgotności powietrza, czy podczas pracy w odzieży o wysokiej izolacyjności cieplnej.

Najpoważniejszym następstwem ekspozycji na wysoką temperaturę jest hipertermia, czyli patologiczne podwyższenie temperatury wewnętrznej organizmu. Jej przyczyną mogą być zarówno czynniki egzogenne (np. promieniowanie słoneczne, wysoka temperatura otoczenia, kąpiel w gorącej wodzie), jak i endogenne (nadmierna produkcja ciepła w czasie intensywnego wysiłku, zaburzenia metaboliczne, ograniczone możliwości odprowadzania ciepła).

Niebezpieczeństwo hipertermii wynika z faktu, że w krótkim czasie może ona doprowadzić do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, a przy braku interwencji – nawet do śmierci. Do najczęstszych konsekwencji należą:

• skurcze cieplne – bolesne, nagłe skurcze mięśni szkieletowych;

• astenia i zaburzenia świadomości – objawiające się zawrotami głowy, osłabieniem, trudnościami z koncentracją;

• omdlenia cieplne – wynikające z rozszerzenia naczyń i spadku ciśnienia tętniczego;

• wyczerpanie cieplne (heat exhaustion) – połączone z odwodnieniem, osłabieniem i zaburzeniami elektrolitowymi;

• udar cieplny (heat stroke) – skrajna postać przegrzania organizmu, stan bezpośredniego zagrożenia życia, wymagający natychmiastowej pomocy medycznej.

Ekstremalne warunki zimna mogą być równie niebezpieczne jak wysoka temperatura. Hipotermia to stan obniżenia temperatury wewnętrznej ciała poniżej 35°C. Co istotne, może ona wystąpić nie tylko w ujemnych temperaturach, ale również przy dodatnich, jeśli towarzyszy im wysoka wilgotność i długotrwała ekspozycja.

Objawy ogólnoustrojowego wychłodzenia obejmują:

• spowolnienie psychoruchowe i niezborność ruchów (ataksję);

• drażliwość, dezorientację, a w cięższych przypadkach omamy i splątanie;

• tachykardię, dreszcze oraz bóle kończyn;

• pogorszenie oceny sytuacji i zdolności podejmowania decyzji – co dodatkowo zwiększa ryzyko wypadków w pracy.

W zaawansowanej hipotermii (<34°C) dochodzi często do utraty przytomności, a dalsze obniżenie temperatury poniżej 27°C grozi zatrzymaniem krążenia wskutek migotania komór.

Zimny mikroklimat niesie również ryzyko odmrożeń, najczęściej w obrębie palców rąk i stóp, nosa czy małżowin usznych. Wyróżnia się:

• odmrożenia I° – sinoczerwone zabarwienie skóry, bolesne pęcherze surowicze;

• odmrożenia II° – bladość i kruchość skóry, utrata czucia, znaczne upośledzenie sprawności manualnej.

Długotrwała ekspozycja na zimno sprzyja również rozwojowi infekcji dróg oddechowych, popularnie określanych jako „przeziębienie”.

Aby skutecznie chronić pracowników przed niekorzystnym wpływem mikroklimatu, należy stosować działania zarówno o charakterze organizacyjnym i technicznym, jak i indywidualnym:

• Modyfikacja parametrów środowiska pracy – stosowanie klimatyzacji, wentylacji mechanicznej, izolacji źródeł ciepła, a także skracanie czasu ekspozycji na niekorzystne warunki.

• Kontrola wysiłku fizycznego – odpowiednie planowanie intensywności pracy, w tym przerw regeneracyjnych, które pozwalają na wyrównanie bilansu cieplnego organizmu.

• Środki ochrony indywidualnej – stosowanie odzieży ochronnej dostosowanej do warunków (odzież termoizolacyjna w zimnym mikroklimacie, odzież przewiewna i lekkie materiały w warunkach gorących).

Celem tych działań jest ograniczenie nadmiernego obciążenia termicznego organizmu i zapobieganie poważnym powikłaniom zdrowotnym.